ırak iç savaşı (2013-2017) ne demek?

Irak İç Savaşı (2013-2017), IŞİD'in Musul'a saldırmasıyla başlayan iç çatışmaları kapsamaktadır. IŞİD ve IŞİD'e destek veren eski Baas partisi mensupları, Sünni Arap aşiretleri ve diğer radikal örgütler ile Irak Ordusu, Peşmerge, İran destekli Şii milisler, Süryani/Asuri/Yezidi azınlık savaşçıları ve merkezi hükûmete destek veren Sünni ve Şii Arap, Kürt ve Türkmen aşiretleri arasındaki çatışmalar günümüzde de devam etmektedir.¹²³⁴

Arka plan

Amerikan askerlerinin Aralık 2011'de Irak'tan çekilmesi sonrası, Irak merkezi hükûmeti Şii yanlısı bir yönetim kurmakla eleştirilmiştir. Kürdistan Bölgesel Yönetimi ve Sünni politikacılar Maliki hükûmetini sert bir şekilde eleştirmişlerdir.⁵ Bunun yanında Irak hükûmeti pek çok kesim tarafından yolsuzluk, kara para aklama, gereksiz şiddet kullanma ve olağanüstü hâli kaldırmama gibi sebeplerle eleştirilmiştir.

El Kaide'nin Irak kolu olarak faaliyet gösteren Irak İslam Devleti, Anbar ilinde pek çok yerleşim birimini ele geçirmeye başlamıştır. 8 Nisan 2013'te Suriye'de de faaliyet göstermeye başlayan Irak İslam Devleti, adını Irak ve Şam İslam Devleti olarak değiştirmiştir. IŞİD'e eski Baas mensupları, bir kesim Sünni halk ve Anbar ilindeki bazı Sünni Arap aşiretler de destek vermeye başlamıştır.

4 Ocak 2014'te Felluce kenti tamamen IŞİD'in eline geçmiştir.⁶ Bununla birlikte Anbar ilindeki pek çok noktadan Irak Ordusu çekilmek zorunda kalmıştır. İlerleyen günlerde Ramadi kenti ve çevresindeki yerleşim birimlerinde Irak Ordusu ile IŞİD arasında şiddetli çatışmalar yaşanmıştır. IŞİD, Irak-Suriye sınır noktalarını da ele geçirmeye başlamıştır.⁷

IŞİD'in Irak'ta ilerlemesi

IŞİD, Irak'ın batısındaki yönetim bölgelerinde büyük oranda hakimiyetini sağladıktan sonra, Irak'ın kuzeyinde Sünni Arapların çoğunlukta olduğu Musul şehir merkezine saldırmıştır. 10 Haziran 2014'te Irak ordusu şehri savaşmadan terk etmiş ve Musul şehir merkezi birkaç saat içerisinde IŞİD'in eline geçmiştir.⁸ Ardından ilerlemesini sürdüren IŞİD, Ninova ilinin büyük bölümünü ele geçirmiştir. Türkmenlerin çoğunlukta olduğu Telafer, IŞİD'in eline geçmiştir.⁹ IŞİD ardından Kerkük ve Diyala illerinde bazı bölgeleri ele geçirmiştir.¹⁰

26-30 Haziran tarihleri arasında yaşanan çatışmalar sonucunda IŞİD, Saddam Hüseyin'in şehri olarak bilinen Tikrit şehrini ele geçirmiştir.¹¹ Aynı tarihlerde IŞİD, Irak-Suriye sınırındaki El Kaim sınır kapısını ele geçirmiştir. IŞİD'in sınır hattındaki telleri yıkması, bazı kesimlerce Sykes-Picot Anlaşması'nın sonu olarak değerlendirilmiştir.¹²

29 Haziran'da IŞİD lideri Ebu Bekir el Bağdadi kendini 'halife' ilan etmiş ve tüm Müslümanları 'İslam Devleti' topraklarına göçe ve 'cihada' davet etmiştir. Irak ve Şam İslam Devleti adını değiştirmiş ve kendini İslam Devleti olarak adlandırmaya başlamıştır.¹³¹⁴

24 Temmuz'da IŞİD, Musul'da Yunus peygamberin türbesini havaya uçurmuştur. Birkaç gün sonra ise Şit peygamberin türbesi bomba ile patlatılmıştır.

Ağustos ayında IŞİD, Irak'ın kuzeyinde Yezidilerin bulunduğu bölgede önemli ilerlemeler kaydetmiştir.¹⁵ Şengal şehir merkezi ele geçirilmiş ve Yezidi inancına mensup insanlar Sincar Dağları'na kaçmak zorunda kalmıştır. 50,000 insan gıda yokluğu nedeniyle büyük zorluklar yaşamış ve çocukların da olduğu pek çok insan ölmüştür. Bununla beraber IŞİD 5,000 civarında Yezidi erkeğini de katletmiştir. Bu katliam, Batı dünyasında da geniş yer uyandırmış ve müdahale edilmesi taleplerini güçlendirmiştir.¹⁶ Bununla beraber IŞİD, Erbil'e 30 km kadar yaklaşmış durumdaydı ve Erbil'in düşmesi bölgede büyük bir kaos yaşanması ihtimalini doğuracaktı. Bu gelişmeler üzerine ABD, IŞİD'e müdahale kararı almış ve Amerikan savaş uçakları IŞİD'i bombalamaya başlamıştır.

7 Ağustos'ta ABD, Yezidi halkına havadan yardım yapmaya başlamıştır. 13 Ağustos'ta IŞİD'in Sincar (Şengal) Dağı kuşatması kırılmıştır. Beş gün sonra ise hava destekli Peşmerge güçleri Yezidi halkına ulaşmayı başarmıştır.¹⁷

Peşmerge ve Irak Ordusu'nun karşı saldırısı

31 Ağustos'ta ABD, Birleşik Krallık, Fransa ve Avustralya hava kuvvetleri Şii Türkmenlerinin yaşadığı Emirli kasabasına havadan gıda yardımı yaptı. 1 Eylül'de hava destekli operasyonlar sonucu Irak Ordusu iki aydır Emirli'yi kuşatan IŞİD güçlerinin kuşatmasını kırmayı başardı.¹⁸ İlerleyen günlerde ABD 250 askeri personelini IŞİD'e karşı savaş için Irak'a göndermiştir. birkaç gün sonra da Avustralya, özel birliklerini Irak'a gönderme kararına almıştır.

Ekim ayında IŞİD, Anbar ilindeki Hit şehrini ele geçirmiştir.¹⁹ 180,000 sivil Bağdat yönüne doğru kaçmaya başlamış ve insani kriz meydana gelmiştir. 24-26 Ekim tarihlerinde, Irak Ordusu ve İran destekli Şii milisler Aşure Operasyonunu gerçekleştirmiş ve Babil ili tamamen IŞİD'den temizlenerek, Bağdat yolu güvenli hale getirilmiştir.

Kasım-Aralık 2014 tarihlerinde Irak Ordusu ve Şii milisler Beyji şehrini ve petrol rafinerisini ele geçirse de, Aralık sonlarında IŞİD yeniden tam kontrolü sağlamıştır. Aralık 2014'te Peşmerge güçler bir kez daha Sincar Dağlarını kuşatan IŞİD'i bölgeden uzaklaştırmayı başarmıştır. Yezidiler için güvenli bir koridor oluşturulmuştur. 21 Aralık'ta Suriye'den desteğe gelen YPG güçleri ile Peşmerge arasında ilk toprak bağlantısı kurulmuş ve IŞİD güçleri Sincar Dağlarından tamamen sürülmüştür. Aynı gün Kürt güçleri Şengal şehir merkezine girmiş fakat IŞİD'in güçlü direnişi sonucu şehir iki kuvvet arasında ikiye bölünmüştür.²⁰

2015 yılı Ocak ayının sonuna kadar bütün Diyala bölgesi IŞİD'den temizlenmiştir.

2015 yılının Mart ayı boyunca süren şiddetli çatışmalar sonucu, Tikrit şehir merkezi IŞİD'den temizlenmiştir.²¹

Mayıs ayında IŞİD, Ramadi şehir merkezini ele geçirmiştir.²²

14 Ağustos 2015 tarihinde IŞİD'in Erbil'e yakın Mahmur kentinde hardal gazı kullandığı iddia edilmiştir. Bu iddia Eylül ayında doğrulanmıştır.²³

5 Aralık'ta Şengal şehir merkezinin IŞİD'den temizlendiği belirtilmiştir. Böylece IŞİD'in Musul-Rakka bağlantısı kesilmiştir.²⁴ Aralık ayında Irak Ordusu Ramadi'yi geri almak için büyük bir operasyon başlatmıştır. Ramadi'nin merkezi birkaç gün süren çatışmalardan sonra IŞİD militanlarından tamamen temizlenmiştir.²⁵

Irak Ordusu, Ramadi'yi ele geçirdikten sonra Felluce ve çevresinde operasyonlarını sıklaştırmıştır. Şubat ayı itibarıyla Felluce kenti kuşatılmıştır. Bunun yanında, Felluce halkının açlık çektiği belirtilmiştir.²⁶

19 Şubat'ta Hit şehrine yönelik operasyonlara başlanacağı belirtilmiştir. Bölgede 300-400 civarında IŞİD üyesi olduğu belirtilmiştir. Ayrıca Sünni aşiretler ile IŞİD üyeleri arasında çatışmalar çıkmıştır.²⁷

Mart ayında Musul'u IŞİD'den temizlemeye yönelik Peşmerge-Irak Ordusu ortaklığında bir operasyon başlatılmıştır. ABD destekli koalisyon da havadan destek vermektedir. Peşmerge, Irak Ordusu'nu IŞİD'e karşı yeterince çaba sarfetmemekle suçlamıştır. Irak Ordusu'nun isteksizce savaştığı iddia edilmiştir.²⁸